11.12.2010

«Мұрагер» значит «наследник»

К Дню Независимости Республики Казахстан Всемирная ассоциация казахов провела презентацию 11 новых книг по истории и культуре этнических казахов Китая, Монголии и России. Внимание руководителей и активистов казахских общественных организаций Европы (Германии, Швеции), Узбекистана, Монголии, Кыргызстана, Туркменистана и России привлекла книга «Мұрагер» Сериккали Байменше – журналиста, дипломата, переводчика, доктора филологических наук, профессора, члена Союза писателей РК, лауреата премии Союза журналистов РК, обладателя диплома Академии журналистики Казахстана «Золотая звезда».

9-Желтоқсан. 2010

Польшаның бас қаласы Варшавада қыркүйектің 30-ы мен қарашаның 24-і аралығында 16-шы мәрте ұлы композитор, виртуоз пианист Фредерик Шопен атындағы халықаралық конкурс мәреге жетті. Бұл – Ф.Шопен шығармаларын күйсандықта ойнаудан озып шыққан жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар таланттарды іріктейтін әлемдік деңгейдегі өнер бәйгесі. Сондықтан мәртебесі биік өнер додасына бағын сынауға жер шарының түкпір-түкпірінен 80 үміткер тілек білдіріп, сайыстың кезекті айналымына үздіктері ғана суырылып алға шықты. Бір аптаға созылған музыка мерекесі Шопен рухын асқақтатып, Варшава аспанында ұлы композитордың полонездері мен мазуркалары, сонаттары мен вальстері қалықтап тұрды. Бұл күндері күллі поляк елінің аузынан түспеген әңгіме ұлт мақтанышы Фредерик Шопен туралы болды. Өйткені биылғы өткен халықаралық пианистер конкурсының ерекшелігі, Фредерик Шопеннің 200 жылдық мерейтойымен қоса-қабат келді. Шопеннің шығармашылық толғаныстарын сездірткендей Варшаваның ауа райы да қырық құбылып, бір мезет түйдек-түйдек қап-қара бұлттар жөңкілсе, іле-шала айналаны арайландырып, шуағы мен шапағын шашқан күн шығады, әйтеуір табиғат мінезі ерекше күй аңғартып тұрды.

10.12.10.

Бауыржандай хас батыры бар халықтың арманы жоқ

Қуаныш ҚАРАЖАН, тарих ғылымының докторы, профессор, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті тарих факультетінің кафедра меңгерушісі:

- Халық қаһарманы, қазақ халқының мақтанышы, неміс-фашистерімен болған сұрапыл соғыста ерен ерлігімен көзге түсіп, даңқы бүкіл әлемге жайылған, әскери қолбасшы Бауыржан Момышұлының 100 жылдық мерейтойы жер-жерде өткізілуде. Батырдың туған жері Жамбыл облысы Жуалы ауданы, Көлбастау ауылынан бастап, аудан орталығында, облыс орталығы Таразда, республикамыздың басқа да облыстары мен елді мекендерінде әртүрлі іс-шаралар өтті. Алматыда бүгін Батырдың ескерткіші ашылғалы отыр. Осы орайда жүз жылдық тойдан өзіңіз қызмет ететін қара шаңырақ - әл Фараби атындағы Ұлттық университет те тыс қалған жоқ...

«Айқап» ойларыңда бар ма?

08.12.10.
Кезінде «Қазақ» газетінде «Бейімбет» деп қол қойған автор (Бейімбет Майлин - Қ. А.) «Айқап» ойларыңда бар ма?» деген мақала жариялаған еді. Қаламының желі бар келешек қазақ әдебиетінің классигі өз мақаласында ХХ ғасыр басындағы қазақ жазушыларының «Қазақ» газеті шыққалы «Айқапты» ұмыта бастағандары туралы айта келе: «Қазаққа» сөз жазушы мырзалар-ау, «Айқап» қаламдарыңызды тістей ме?!

«Қазақ» көзіміздің қарасы болғанда, «Айқап» ағы емес пе еді» деп, замандастарын «Айқапқа» да сөз жазып тұруға шақырған еді. (// Қазақ, - Алматы: 1998. 213 б.). Енді міне, біз де «Айқап» ойларыңда бар ма?» деп жазып отырмыз. Өйткені келер жылдың басында «Айқаптың», яғни қазақтың тұңғыш журналының шыға бастағанына 100 жыл толмақ. Бірақ біздің байқауымызша, оны ойлап жүрген ешкім жоқ сияқты.

Ұлтын сүйген заңгер

Асан қайғы бабамыз: «Алланың мейірімі түсіп, шапағатын шашқан тау екен. Нұқ пайғамбардың кемесі қалып, бар қасиет бойынан табылғандай

тау екен. Жемісі көп, жері көп, жер төресі мұнда екен, жігіті көп, ері көп, ел төресі мұнда екен», – деп баталы сөз айтқан бағзы заманда. Қасиетті Қазығұрттың тарихы мен бүгінгі тыныс-тіршілігіне қарап, дуалы ауыз батагөй бабаның осы айтқандарының айна-қатесіз екеніне көз жеткіземіз. Міне, біз бүгін осы өңірде дүниеге келіп, заң саласында көптен бері ерен еңбек етіп келе жатқан азамат, еліміздің мәдениеті мен өнерінің, әдебиеті мен тілінің, ұлт руханиятының жанашыры, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген заңгері, құрметті судьясы, заң ғылымдарының докторы, профессор, «Жеті Жарғы» және «Қожаберген жырау» атындағы қоғамдық-қайырымды­лық қоры­-
ның төрағасы, «Құрмет» және «Парасат» ордендерінің иегері – Бекет Тұрғараұлы Тұрғараев жайында сөз қозғамақпыз.

Дипломатиялық кездесулерді қалай ұйымдастыру керек?

07.12.10.
Сырттан келген лауазымды тұлға, мәртебелі қонақты халқымыздың бар әдеп-ғұрпы мен салт-дәстүрін көрсете отырып, сән-салтанатпен қарсы алу, мемлекет басшылары деңгейіндегі кездесулерді ұйымдастыру - мемлекеттік хаттама қызметінің міндеті.

Лауазымды тұлғалардың ресми кездесудегі барлық іс-әрекеті, киетін киімі мен ас-ауқаты кездесудің арнайы хаттамасы бойынша іске асады. Қазақстанның мемлекеттік хаттамасы туралы кеңінен баяндалатын алғашқы кітаптың авторы, ҚР Президенті Әкімшілігі жетекшісінің орынбасары Бауыржан Байбек кеше ҚазҰУ-дың студенттерімен кездесіп, арнайы дәріс оқыды.
Басқосуда Бауыржан Қыдырғалиұлы «Қазақстан Республикасы Мемлекеттік протоколы» атты кітабын таныстыра келіп, бүгінгі халықаралық қатынастар факультетінің шәкірттері, ертеңгі дипломаттарға жоғары дәрежелі кездесулерді қалай ұйымдастыру керектігі туралы кеңінен әңгімелеп берді. Өйткені мемлекеттік деңгейдегі іс-шаралар мемлекеттік хаттаманың жоспары бойынша жүзеге асырылады.

Современное научное слово

Мне недавно подарили книгу, которую все не было времени почитать. Но в отпуске я решил ее полистать. На случайно открывшейся странице мое внимание привлекли следующие cтроки: «Игра на Востоке развивалась по разным направлениям, однако ей свойственен более выраженный сакральный, трансцендентально-медитативный, онтологически-бытийный характер». Я сразу же понял, что не о праздных забавах идет речь в научной монографии Асимы Ишановой «Поэтика литературной игры» (Астана, ЕНУ им. Л. Гумилева, «Култегин», 2008 г.).

«Компаративистское изучение типологии игры в различных литературных направлениях, в казахской и русской литературе в контексте мировой, позволяет убедиться в актуальности разнообразия культурного сознания. По-прежнему творчество писателя вызывает интерес, если в нем проявляются черты национального своеобразия, литературные традиции, формировавшиеся веками. Поэтому принимая идею Дж. Пайзера о «гетевской парадигме мировой литературы», «рождения глобального литературного рынка» и формирования «универсального культурализма», мы возражаем против концепции «распада дискретных национальных традиций», – четко определяет позицию автор.

На самом деле сегодня, в век глобализации, всеобщей информатизации, Интернета, эта позиция очень важна для ученых-гуманитариев всего мира. Сохранить свою национальную самобытность, свои корни, истоки, душу через литературу, журналистику – задача первостепенной важности.

Во времена «нечитающего» поколения элитарному литературоведению быть в центре внимания непросто. Ведь сегодня издатель и продавец прежде всего спросят автора, насколько его книга будет популярной, можно ли рассчитывать на прибыль? Монография А. Ишановой вышла крошечным тиражом в университетской типографии и уже стала библиографической редкостью.

Работа Асимы Ишановой заинтересовала еще и потому, что я постоянно испытываю потребность в ориентации в именах, названиях, тематике многих культовых произведений современных авторов. А еще стараюсь знакомиться с новыми оригинальными интерпретациями мировой классики, к примеру, «Гамлета» У. Шекспира, «Чайки» А. Чехова. Все это есть в монографии «Поэтика литературной игры», рассчитанной не только на преподавателя казахской, мировой, русской словесности в вузе и школе, но и на продвинутого читателя, находящего особое удовольствие в знакомстве с хорошей книгой.

01.12.2010

Путь в мировое сообщество

Председательство Казахстана в ОБСЕ в контексте современных межкультурных контактов, в развитии культурного диалога между Западом и Востоком представляет собой эпохальное событие для мирового сообщества.

Примечательно, что именно первое десятилетие XXI века в новейшей истории Казахстана аккордно завершается Саммитом лидеров Организации по безопасности и сотрудничеству в Европе. Как мы знаем, деятельность Казахстана в качестве председателя этой авторитетной международной структуры координировалась приоритетами доверия, приверженности традициям, транспарентности, толерантности. По оценкам многих экспертов, политические инициативы, разрабатываемые социальные проекты, программные документы РК во главе ОБСЕ – это несомненный успех республики, признание ее заслуг за время независимого существования.

Следует также отметить, что Казахстан первым среди государств СНГ удостоился такой чести, и это, бесспорно, фактор признания его как лидера Центрально-Азиатского региона, стремительно и уверенно продвигающегося в Европейское сообщество как страны с амбициозными намерениями – быть конкурентоспособной в числе наиболее развитых держав.

Перед всеми гражданами нашей страны поставлены конкретные задачи: качественно повысить образовательный уровень, развивать науку, внедрять инновации, для того чтобы республика могла расширить свои цивилизационные, языковые границы, укрепить экономические, социально-политические, социально-культурные позиции.

Тем самым Глава государства Нурсултан Назарбаев, ставя перед каждым из нас цели в глобальном масштабе, указал стратегические тренды воплощения в действительность той модели будущего, которую он представляет. Планка поднята очень высоко, но иначе быть не может, так как мы должны оставить нашим детям и внукам сильное государство, граждане которого могли бы жить свободно и в достатке в обстановке дружбы и добрососедства.

Имидж подразумевает ответственность

27.11.2010

Единогласно аналитики сходятся во мнении, что председательствование Казахстана в ОБСЕ является важным событием на всем постсоветском пространстве. С одной стороны, это признание новых независимых государств, а с другой – это признак роста международного авторитета Казахстана.

Среди 56 стран – членов ОБСЕ есть государства, известные всему миру. Для них председательство – это очередные обязательные процедуры. А для таких молодых государств, как Казахстан, председательство является возможностью продемонстрировать свои сильные стороны и преимущества. Тем более что о нашей стране стали узнавать буквально в последние два десятилетия независимости.
Казахстан, работая в международных организациях, приобретает определенные навыки. Поэтому для нашей дипломатии, с одной стороны, это испытание на прочность, а с другой – возможность перенять большой опыт зарубежных коллег. Считаю, что на сегодняшний день Казахстан и его дипломатические службы целенаправленно работают над реализацией трех целей.
Первая цель – экономическая. Мы предлагаем иностранцам прийти к нам и вложить инвестиции. Например, во время визита в Астану канцлера Германии Ангелы Меркель глава государства призвал немецких бизнесменов создать в Казахстане металлургический кластер, для развития которого немцы могли бы предложить новейшую технологию и финансы.
Во время встреч с разными зарубежными аналитиками мы часто задаемся вопросом: почему европейские государства еще слабо интересуются странами Центральной Азии? По моему мнению, в основном они смотрят на Центральную Азию по-прежнему как на "зону влияния" России, так как у мировых держав сохранились регионы "влияния". Но мы хотим разрушить эти стереотипы и приглашаем вложить инвестиции, выражаясь старой терминологией "для выравнивания экономического роста", что выгодно для всех государств, дальних и ближних соседей. Однозначно, что эта проблема зависит от стабильности в обществе. Где есть стабильность, туда и придут инвестиции. Эту простую истину многие лидеры, подверженные революционным порывам, недооценивают, к сожалению.
Вторая цель – политические интересы. На международной арене все молодые государства должны уметь работать. Государства, которые не могут показывать и пропагандировать себя, не получат инвестиции. Если с вами не будут считаться, уважать вас, то и на международном уровне ваш авторитет будет низким. Поэтому Казахстан стал организующим началом в формировании Организации по мерам доверия в Азии. Как известно, в следующем году республика планирует председательствовать в авторитетной Организации Исламская конференция. Это способ повышения политического имиджа путем возложения на себя огромной ответственности. Например, с нами ведь все считались по проблеме Кыргызстана.

26.11.2010

Талас ОМАРБЕКОВ, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ қазақ халқының ежелгі және орта ғасырлар тарихы кафедрасының меңгерушісі, тарих ғылымдарының докторы, профессор:

– Тәуелсіздік, егемендік деген ұғым­ның қадір-қасиетін жан-дү­ние­мізбен ұға алдық па? Кейбір азаматтар бос­тандықты бізге оңай келе салғандай көреді. Осыған сіз қалай қарайсыз?
– Қазақ халқының тәуелсіздік алу тарихы өте тереңде жатыр. Тәуелсіздікке келу тарихымыз – тәуелсіздік сөзінің шығуымен байланысты. Арыға бармай-ақ қояйық, мәселен, моңғол тілді қидандардың (қазақ оларды «қарақытайлар» дейді. Бірақ, қидандар қытайлар емес, олар көне моңғол тілінде сөйлейтін қазақтар болатын), одан кейін Шыңғысханның келуі. Оны қанша жерден ірі тұлға дегенмен, оның жорықтарындай отарлау болған жоқ. Әрине, жалпы, моңғол мемлекеті жаулау жолымен құрылғаны белгілі. Ұлы қағанның жаулау жорықтарының қазақ халқының қалыптасуында тиімді тұс­тары жетерлік. Ол басқа мәселе. Енді, бергі кезеңдерге келсек, қазақ хандығының құрылуының өзі үлкен дүрбелеңдердің, тәуелсіздік үшін күрестің нәтижесі. Жәнібек пен Керей Ақ Орданың аумағынан, Деш­ті Қыпшақтың шығысынан Моғолстанға қа­шып келіп, Моғолстандағы рулас, тайпалас халықтардың арасында мемлекеттілікті нығайтқан болатын. Ал, қазақ атауының, қазақ мемлекеттілігі, хандығының өзі үлкен тәуелсіздік үшін күреспен өтті.

-Бергі жағдайдағы орыс отарлауын терең­детіп айтып жатпай-ақ қояйық. Ол туралы кез келген қазақ зиялысы жақсы біледі. Осы оқиғалардың жалғасы – Қазақстанның 1991 жылы тәуелсіздік алуы. Тәуелсіздік алуымыз қалайша кездейсоқ болмақ?

-Арғы тарихымыздың барлығы да қа­зақ деген ұлтты қалыптастыру үшін үлкен күрестермен өтті. Қазақ алдымен үш сан алашты, сосын алты сан алашты қалыптастыру үшін күресті. Алты сан алашқа алты ру тайпа кіреді. Бұл түркі халықтары емес, ол – өзіміздің тайпалар. Үлкен-үлкен қауымдастықтың алғашқы үшеуі, яғни, жалайыр, қоңырат, алшын – үш сан алаш, одан кейін тағы да арғын, найман, қыпшақ қосылып, ал­ты сан алаш қауымдастығы құрылды. Ол кезде қазақ деген атау шыққан жоқ. XIV ғасырға дейін ел, ұлт болып қа­лыптасу үшін үш сан алаш алты сан алаш қауымдастығын қалыптастыру үшін үлкен күрестер жүргізуге тура кел­ді. Бұл – үлкен қанды жорықтардың, шетелдіктердің, көршілеріміздің басып алу іс-әрекеттерінің барысында қалыптасқан қауымдастық. Қа­зіргі кезде «алашпыз» деп айтып жүр­міз. Алаш – қазақ сөзінің синонимі. Ал, енді XV-ғасырда Жәнібек пен Керей құрған мемлекет, ол да тәуелсіздік үшін күрестің барысында өзімізді туысқан түркі халықтарынан ажыратып, өзіміздің жеке ел болуымызды көздеді. Әмір-Темірге қарсы жорықтар қаншама? Осындай қиян-кескі замандардың барысында біздің еліміз «қазақ» атанып, содан кейін «Қазақ» деген мемлекетті құрдық. Ал, солтүстіктен, сосын оңтүстіктен Қытай, Ресей сияқты үлкен алпауыттар көз алартып қарайтыны белгілі. Жасыратын түгі жоқ, бұл – үлкен саясат. Осындай ауыр жағдайда біз, әсіресе, орыстардан көп қорлық көрдік. Бұл жерде мен орыстың самодержавиелік мемлекетін айтып отырмын. Қиын жағдайда біздің тәуелсіздік үшін күрескенімізді неге ұмытамыз? Ға­сырлар бойы тәуелсіздікке деген қадамымыз қиян-кескі қантөгістермен, әртүрлі дипломатиялық әрекеттермен жүргізілді. Біздің қазақтың мықты-мықты үш төбе биі – Төле, Қазыбек пен Әйтеке билер, бұлардың бәрі де тәуелсіздік үшін күресті. Сөйтіп, ұлттық деңгейдегі билер қалыптасты. Тіпті, тайпалық билерді де шығарды. Қазір әр ауылда бір-бір батыр бар. Ол «дұрыс емес» деп жатыр. Әрбір рудың – рулық, тайпалық деңгейдегі батыр­ларын ұлттық деңгейге, мәселен, Қабанбай, Бөгенбай, Наурызбай секілді үлкен тұлғалардың қатарына қосуға болмайды.