Тәуелсіздіктің бір көрінісі - тілдің тәуелділігінен арылу

Анар САЛҚЫНБАЙ, филология ғылымдарының докторы, профессор

- Анар Бекмырзақызы, сіз жақында өткен бір жиында «Ұлт тілінің мемлекеттік тіл ретінде танылуы - тіл бағының жануы» деген пікір айтып қалдыңыз. Шын мәнінде, қазақ тілі өз Отанында қандай деңгейге көтерілді, бағы жана бастады ма?
- Кез келген ұлттың ұлттық мінезі мен ұлттық дәстүрін, ұлттық дүниетанымдық болмысын сақтаушы - оның тілі. Ал мемлекеттік деңгейде тіл мәртебесінің заңды түрде ресми бекітілуінің маңызы - оның қолданыс аясының кеңеюі ғана емес, ең алдымен, ұлт тіліне деген саяси-әлеуметтік көзқарастардың өзгеруі, заңды түрде бағалануы, мойындалуы дер едік.
Қазақ тілі өз даму тарихында мемлекеттік тіл ретінде де, халықаралық қарым-қатынас құралы ретінде де қызмет еткен. Орта ғасырда қыпшақ (қазақ) тілінің Батыс елдері мен Шығыс елдерін, Таяу Шығыс пен Кіші Азияны, Моңғолия мен Қытайды, Кавказ бен Қырым далаларын өзара байланыстырып тұрған «алтын көпір» болғаны тіл ғылымында нақты дәйектермен дәлелденген. Мемлекеттер арасындағы экономикалық, саяси, мәдени байланыстардың бәрі, негізінен, қазақ даласы арқылы өткендіктен, олардың бұл тілді меңгеруі қажеттілік болғаны, қазақ тілінің кезінде халықаралық тіл болып қызмет атқарғаны - оның әлеуметтік-коммуникативтік рөлі тұрғысынан алып қарағанда маңызды болғандығымен байланысты екені белгілі жайт. Кезінде Сәкен Сейфуллин қазақ тілін мемлекеттік тіл ретінде жариялап, іс-қағаздарын біршама қазақ тіліне көшіруге талаптанғанымен, бұл мүдде кеңес заманының қусырылған тіл саясатының жағдайында жүзеге аспады.

«Мұрагер» значит «наследник»

К Дню Независимости Республики Казахстан Всемирная ассоциация казахов провела презентацию 11 новых книг по истории и культуре этнических казахов Китая, Монголии и России. Внимание руководителей и активистов казахских общественных организаций Европы (Германии, Швеции), Узбекистана, Монголии, Кыргызстана, Туркменистана и России привлекла книга «Мұрагер» Сериккали Байменше – журналиста, дипломата, переводчика, доктора филологических наук, профессора, члена Союза писателей РК, лауреата премии Союза журналистов РК, обладателя диплома Академии журналистики Казахстана «Золотая звезда».

И это не случайно, ибо именно общественные организации в Российской Федерации накопили значительный опыт этнокультурного развития диаспоры, который представляет практический интерес для других казахских центров, функционирующих в 32 странах мира и в 28 регионах самой России. Достаточно сказать, что 20-летие перешагнули омский «Мөлдiр», астрахан­ский «Жолдастық», питерский «Ата-Мекен» и московский «Мұрагер».

Написанный в жанре документального эссе, труд Сериккали Байменше воссоздает историю московской диаспоры от студенческого общества «Жас тұлпар» 60-х годов до «Мұрагера» XXI века. Поэтому и книга так удачно названа автором, ибо в переводе казахское слово «мұрагер» означает «наследник, преемник».

Первое знакомство лидеров рабочей и студенческой молодежи, основателей «Мұрагера», состоялось в «красном уголке» Казахского Представительства. Вторая запланированная встреча была преднамеренно сорвана администрацией кафе, недалеко от бывшего магазина «Казахстан» на Севастопольской. Пришлось воспользоваться квартирой инженера-метростроителя Кайдара Кумарбекулы, который дал для официальной регистрации устава «Мұрагера» свой домашний адрес.

Первые протоколы от 20 мая 1989 года о создании общества культуры заполнялись в общежитской комнате метрострои­теля, уроженца Акмолинской области Нурлана Умиржанова, первого президента «Мұрагера» с 1989 по 1997 год. Кстати, Кайдар-ага, перешагнувший 80-летний рубеж, остается сегодня почетным президентом общества и душой московских казахов. Без благословения аксакала, как и положено по национальной традиции, не проходит ни одно мероприятие. А их много! И по разным поводам!

11.12.2010

«Мұрагер» значит «наследник»

К Дню Независимости Республики Казахстан Всемирная ассоциация казахов провела презентацию 11 новых книг по истории и культуре этнических казахов Китая, Монголии и России. Внимание руководителей и активистов казахских общественных организаций Европы (Германии, Швеции), Узбекистана, Монголии, Кыргызстана, Туркменистана и России привлекла книга «Мұрагер» Сериккали Байменше – журналиста, дипломата, переводчика, доктора филологических наук, профессора, члена Союза писателей РК, лауреата премии Союза журналистов РК, обладателя диплома Академии журналистики Казахстана «Золотая звезда».

9-Желтоқсан. 2010

Польшаның бас қаласы Варшавада қыркүйектің 30-ы мен қарашаның 24-і аралығында 16-шы мәрте ұлы композитор, виртуоз пианист Фредерик Шопен атындағы халықаралық конкурс мәреге жетті. Бұл – Ф.Шопен шығармаларын күйсандықта ойнаудан озып шыққан жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар таланттарды іріктейтін әлемдік деңгейдегі өнер бәйгесі. Сондықтан мәртебесі биік өнер додасына бағын сынауға жер шарының түкпір-түкпірінен 80 үміткер тілек білдіріп, сайыстың кезекті айналымына үздіктері ғана суырылып алға шықты. Бір аптаға созылған музыка мерекесі Шопен рухын асқақтатып, Варшава аспанында ұлы композитордың полонездері мен мазуркалары, сонаттары мен вальстері қалықтап тұрды. Бұл күндері күллі поляк елінің аузынан түспеген әңгіме ұлт мақтанышы Фредерик Шопен туралы болды. Өйткені биылғы өткен халықаралық пианистер конкурсының ерекшелігі, Фредерик Шопеннің 200 жылдық мерейтойымен қоса-қабат келді. Шопеннің шығармашылық толғаныстарын сездірткендей Варшаваның ауа райы да қырық құбылып, бір мезет түйдек-түйдек қап-қара бұлттар жөңкілсе, іле-шала айналаны арайландырып, шуағы мен шапағын шашқан күн шығады, әйтеуір табиғат мінезі ерекше күй аңғартып тұрды.

10.12.10.

Бауыржандай хас батыры бар халықтың арманы жоқ

Қуаныш ҚАРАЖАН, тарих ғылымының докторы, профессор, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті тарих факультетінің кафедра меңгерушісі:

- Халық қаһарманы, қазақ халқының мақтанышы, неміс-фашистерімен болған сұрапыл соғыста ерен ерлігімен көзге түсіп, даңқы бүкіл әлемге жайылған, әскери қолбасшы Бауыржан Момышұлының 100 жылдық мерейтойы жер-жерде өткізілуде. Батырдың туған жері Жамбыл облысы Жуалы ауданы, Көлбастау ауылынан бастап, аудан орталығында, облыс орталығы Таразда, республикамыздың басқа да облыстары мен елді мекендерінде әртүрлі іс-шаралар өтті. Алматыда бүгін Батырдың ескерткіші ашылғалы отыр. Осы орайда жүз жылдық тойдан өзіңіз қызмет ететін қара шаңырақ - әл Фараби атындағы Ұлттық университет те тыс қалған жоқ...

«Айқап» ойларыңда бар ма?

08.12.10.
Кезінде «Қазақ» газетінде «Бейімбет» деп қол қойған автор (Бейімбет Майлин - Қ. А.) «Айқап» ойларыңда бар ма?» деген мақала жариялаған еді. Қаламының желі бар келешек қазақ әдебиетінің классигі өз мақаласында ХХ ғасыр басындағы қазақ жазушыларының «Қазақ» газеті шыққалы «Айқапты» ұмыта бастағандары туралы айта келе: «Қазаққа» сөз жазушы мырзалар-ау, «Айқап» қаламдарыңызды тістей ме?!

«Қазақ» көзіміздің қарасы болғанда, «Айқап» ағы емес пе еді» деп, замандастарын «Айқапқа» да сөз жазып тұруға шақырған еді. (// Қазақ, - Алматы: 1998. 213 б.). Енді міне, біз де «Айқап» ойларыңда бар ма?» деп жазып отырмыз. Өйткені келер жылдың басында «Айқаптың», яғни қазақтың тұңғыш журналының шыға бастағанына 100 жыл толмақ. Бірақ біздің байқауымызша, оны ойлап жүрген ешкім жоқ сияқты.

Ұлтын сүйген заңгер

Асан қайғы бабамыз: «Алланың мейірімі түсіп, шапағатын шашқан тау екен. Нұқ пайғамбардың кемесі қалып, бар қасиет бойынан табылғандай

тау екен. Жемісі көп, жері көп, жер төресі мұнда екен, жігіті көп, ері көп, ел төресі мұнда екен», – деп баталы сөз айтқан бағзы заманда. Қасиетті Қазығұрттың тарихы мен бүгінгі тыныс-тіршілігіне қарап, дуалы ауыз батагөй бабаның осы айтқандарының айна-қатесіз екеніне көз жеткіземіз. Міне, біз бүгін осы өңірде дүниеге келіп, заң саласында көптен бері ерен еңбек етіп келе жатқан азамат, еліміздің мәдениеті мен өнерінің, әдебиеті мен тілінің, ұлт руханиятының жанашыры, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген заңгері, құрметті судьясы, заң ғылымдарының докторы, профессор, «Жеті Жарғы» және «Қожаберген жырау» атындағы қоғамдық-қайырымды­лық қоры­-
ның төрағасы, «Құрмет» және «Парасат» ордендерінің иегері – Бекет Тұрғараұлы Тұрғараев жайында сөз қозғамақпыз.

Дипломатиялық кездесулерді қалай ұйымдастыру керек?

07.12.10.
Сырттан келген лауазымды тұлға, мәртебелі қонақты халқымыздың бар әдеп-ғұрпы мен салт-дәстүрін көрсете отырып, сән-салтанатпен қарсы алу, мемлекет басшылары деңгейіндегі кездесулерді ұйымдастыру - мемлекеттік хаттама қызметінің міндеті.

Лауазымды тұлғалардың ресми кездесудегі барлық іс-әрекеті, киетін киімі мен ас-ауқаты кездесудің арнайы хаттамасы бойынша іске асады. Қазақстанның мемлекеттік хаттамасы туралы кеңінен баяндалатын алғашқы кітаптың авторы, ҚР Президенті Әкімшілігі жетекшісінің орынбасары Бауыржан Байбек кеше ҚазҰУ-дың студенттерімен кездесіп, арнайы дәріс оқыды.
Басқосуда Бауыржан Қыдырғалиұлы «Қазақстан Республикасы Мемлекеттік протоколы» атты кітабын таныстыра келіп, бүгінгі халықаралық қатынастар факультетінің шәкірттері, ертеңгі дипломаттарға жоғары дәрежелі кездесулерді қалай ұйымдастыру керектігі туралы кеңінен әңгімелеп берді. Өйткені мемлекеттік деңгейдегі іс-шаралар мемлекеттік хаттаманың жоспары бойынша жүзеге асырылады.

Современное научное слово

Мне недавно подарили книгу, которую все не было времени почитать. Но в отпуске я решил ее полистать. На случайно открывшейся странице мое внимание привлекли следующие cтроки: «Игра на Востоке развивалась по разным направлениям, однако ей свойственен более выраженный сакральный, трансцендентально-медитативный, онтологически-бытийный характер». Я сразу же понял, что не о праздных забавах идет речь в научной монографии Асимы Ишановой «Поэтика литературной игры» (Астана, ЕНУ им. Л. Гумилева, «Култегин», 2008 г.).

«Компаративистское изучение типологии игры в различных литературных направлениях, в казахской и русской литературе в контексте мировой, позволяет убедиться в актуальности разнообразия культурного сознания. По-прежнему творчество писателя вызывает интерес, если в нем проявляются черты национального своеобразия, литературные традиции, формировавшиеся веками. Поэтому принимая идею Дж. Пайзера о «гетевской парадигме мировой литературы», «рождения глобального литературного рынка» и формирования «универсального культурализма», мы возражаем против концепции «распада дискретных национальных традиций», – четко определяет позицию автор.

На самом деле сегодня, в век глобализации, всеобщей информатизации, Интернета, эта позиция очень важна для ученых-гуманитариев всего мира. Сохранить свою национальную самобытность, свои корни, истоки, душу через литературу, журналистику – задача первостепенной важности.

Во времена «нечитающего» поколения элитарному литературоведению быть в центре внимания непросто. Ведь сегодня издатель и продавец прежде всего спросят автора, насколько его книга будет популярной, можно ли рассчитывать на прибыль? Монография А. Ишановой вышла крошечным тиражом в университетской типографии и уже стала библиографической редкостью.

Работа Асимы Ишановой заинтересовала еще и потому, что я постоянно испытываю потребность в ориентации в именах, названиях, тематике многих культовых произведений современных авторов. А еще стараюсь знакомиться с новыми оригинальными интерпретациями мировой классики, к примеру, «Гамлета» У. Шекспира, «Чайки» А. Чехова. Все это есть в монографии «Поэтика литературной игры», рассчитанной не только на преподавателя казахской, мировой, русской словесности в вузе и школе, но и на продвинутого читателя, находящего особое удовольствие в знакомстве с хорошей книгой.

01.12.2010

Путь в мировое сообщество

Председательство Казахстана в ОБСЕ в контексте современных межкультурных контактов, в развитии культурного диалога между Западом и Востоком представляет собой эпохальное событие для мирового сообщества.

Примечательно, что именно первое десятилетие XXI века в новейшей истории Казахстана аккордно завершается Саммитом лидеров Организации по безопасности и сотрудничеству в Европе. Как мы знаем, деятельность Казахстана в качестве председателя этой авторитетной международной структуры координировалась приоритетами доверия, приверженности традициям, транспарентности, толерантности. По оценкам многих экспертов, политические инициативы, разрабатываемые социальные проекты, программные документы РК во главе ОБСЕ – это несомненный успех республики, признание ее заслуг за время независимого существования.

Следует также отметить, что Казахстан первым среди государств СНГ удостоился такой чести, и это, бесспорно, фактор признания его как лидера Центрально-Азиатского региона, стремительно и уверенно продвигающегося в Европейское сообщество как страны с амбициозными намерениями – быть конкурентоспособной в числе наиболее развитых держав.

Перед всеми гражданами нашей страны поставлены конкретные задачи: качественно повысить образовательный уровень, развивать науку, внедрять инновации, для того чтобы республика могла расширить свои цивилизационные, языковые границы, укрепить экономические, социально-политические, социально-культурные позиции.

Тем самым Глава государства Нурсултан Назарбаев, ставя перед каждым из нас цели в глобальном масштабе, указал стратегические тренды воплощения в действительность той модели будущего, которую он представляет. Планка поднята очень высоко, но иначе быть не может, так как мы должны оставить нашим детям и внукам сильное государство, граждане которого могли бы жить свободно и в достатке в обстановке дружбы и добрососедства.

Восточная мудрость гласит: «Важно не само событие, а наше отношение к нему». Деятельность государства по распространению и внедрению ценностей демократии, обеспечению гарантий соблюдения прав человека, военно-политические, экологические проекты должна находить отклик в умах и сердцах людей, объективное понимание всех шагов руководства страны и, самое главное, горячее желание каждого приложить усилия во благо нашего общества.

Мы должны четко осознавать, что проведение такого уровня мероприятий, как Астанинский саммит, позволит также осуществлять равноправный диалог в межкультурном пространстве. Для современных цивилизованных обществ, конкурирующих между собой в сфере экономического развития, продвижения технологий, промышленности и производства, становится архиважной проблемой обеспечение своей культурной защиты и безопасности.